Gwom di boñ
Di niiga hop Basaa, hala a hôla i nigil mam ma mbok, ni i noode gwélél mo. Di niiga :
Hop
Tila
Añ
Tjémbi/Malonge
Masak
Ndoñi i mbok Basaa (kii I yé mbok ?)
I tinde mbôda yés ni bés bomede i ke biloñ gwés, i bi bum gwés. I ke nyoo i disi di Basôgôl bés.
Di nsal ki ni tison i i bi leege bés. Di nyoñ ngaba i mahol ma tiison ; biboma ni mangand.
Pot -Tilna – Songol.
Sukulu Bassaa i FEDABA i bi yoñ njel i niiga hop Basaa, inyule, “hop won u yé mut”. “Hop u at bôt”. Hop ni hop u ntilba bé, u yé nséblaga i lém. Matila ma niñih hop, i pémés bikaat ni hop Basaa bi hôla i niñis hop wés. Yigil bibanga ni i pot hop bi yé i yoñ hilémb, ni nigle i bet ba pot, i pot kikii u nog balét ba pahal. Jon I nigil hop ni balét li ntina makéñd. Mut nu a niigil nye tama a gwé ndutu I pahal bibuk ni lugna bibanga, i yi mapôdôl ma hop Basaa.
Mahop ma ntilba bé ka yada, yigil i hôla i at bibanga, i tila bibuk kikii di pahal gwo ni tén hilémp. Hala nyen di ntehe ni nog mahéénha ma bibuk ni bibanga di gwélél.
Mut a nla añ ngim hop, bôt a nog bé i yom a songol, jon inyu i tibil añ Basaa, baudu ba nlam yi ndoñi bibuk ba songol. Baudu ban igil i silble bibanga ni i gwélél gwo.
YIGIL HOP / I POT
Hop Basaa u yé kii ngandag mahop, inyule yigil i bôdlene i nigil pahal bibanga bi hop. Jon ñudu a nla bé nigil hop Basaa ibale a gwé bé malét nu a nhôla nye i pahal. Nsen u bana malét nu a nhôla i pahal u yé le ñudu a ntimba pahal bibuk ni kin hop ni meya pahal bibuk longe kii i nsômbla .
I pahal bibuk bi hop basaa li let inyu baudu ba ba mpot mahop mape (téntén mahop ma biloñ bi Erôpa) kikii bo pulasi tole ngisi. Tén hilép i ta bé nlélém. Jon baudu ba nlama emble malét, ba timbaga bibuk ( ba nlama kéye malét wap).
Manjel ma yigil ma yé ngandag, bés di mpohol, yigil i pahal bibuk bi Basaa ni njel mintuk, ni njel ilugna mapôdôl.
Baudu ba nlama nigil nkwel ni hop Basaa bo ni bo. Malét a ntoñol bibuk, a nhôla bo i pahal ni i gwélél gwo.
Yigil pahal bibanga ni bibuk bi nkwel
Yigil matila/I TILA
Matila ma nhôla i añ ni i nigil pahal bibanga. Sukulu Basaa i bi nôñôl njel matila ma bikaat bi bisu bi Basaa bi bi tilba, i base i lôg sangô. Ngandag bôt i sébél matila Lôg nsangô.
Bibanga di ngwélél bi yé :
Yigil añ/I AÑ
Añ u nkiha lôñ ni matila, i nigil pahal bibanga jon li tômbôh yigil añ. Yigil i bôdlene i añ bibanga bi basaa ni i sélél kaat i tetee.
Mbok Basaa
Mbok i yé niñ, bilem, libag, je, matibla, mintuk, i tat mbôda, ni mbok yomede, di hôya bé minkwel mi mbok. Jon mbok i yé bum i man Basaa.
Mbok yé yom ba ntugbene bé, I ta bé nkoda, I kot bôt; jon di kal le di yé bon ba mbok basaa.
Yum i pôla mi biloñ /gwelna gwelna nu biloñ
Mbok Basaa i kot matén ma Basaa momasôna, inyu hala nyen mbok i yé ndig yada. Ndi mbok i yé mintjep mintjep. Hii ntjep u ngwé i wéé nson. Jon yum i pôla biloñ i yé le biloñ bi nsal lôñ inyu i hôlôs ma mbok map. Yum i mbok Basaa ni mambok mape.
Tjémbi/Malonge
Malonge ma nhôla inyu paha kôsna kiñ hop, jon ntuba tjémbi u yé nseñ ngandag i inyu nigil hop¸ u nti makénd.
YIGIL MASAK
Masak més ma yé :
Isikô (Assiko)
Koo
Sekele
Mankune
Koso
Injiñgô
Di niiga isikô (assiko)
Di éba bititii bi makune, bi koso, ni bi koo.